Op naar een eerlijke en vrije digitale samenleving

De macht van Big Tech

De digitale infrastructuur van vandaag is grotendeels in handen van een selecte groep technologiebedrijven: Google, Meta, Microsoft, Apple en Amazon. Samen vormen zij wat we kennen als Big Tech – een machtsblok dat de ruggengraat vormt van e-maildiensten, cloudopslag, zoekmachines, sociale netwerken, AI-platforms en zelfs IT-infrastructuur.

Wat begon als innovatie ten dienste van de gebruiker, is geëvolueerd tot een gesloten ecosysteem waarin data het primaire verdienmodel zijn. Gebruikersprofielen worden opgebouwd via cookies, interacties en AI-modellen, zonder dat er sprake is van echte toestemming of inzicht in wat ermee gebeurt. De recente situatie rond het e-mailaccount van ICC-aanklager Karim Khan – dat mogelijk op verzoek van de VS werd afgesloten – onderstreept de kwetsbaarheid van deze afhankelijkheid.

Een manifest als wake-up call: elf adviezen voor digitale weerbaarheid

Om die macht te keren, bundelden marketeers, IT’ers en beleidsadviseurs in april 2025 hun krachten tijdens een hackathon. Het resultaat: het manifest Eerlijke en vrije digitale samenleving, inmiddels aangeboden aan Tweede Kamerleden, ministeries, toezichthouders en NGO’s. Het manifest doet elf concrete voorstellen die de digitale machtsbalans moeten herstellen – van burgerinitiatieven tot systeemveranderingen. De rode draad: terug naar een transparante, eerlijke omgang met data.

Technologische oplossingen: van digitaal paspoort tot digitaal rijbewijs

Centraal in het manifest staat het idee van een digitaal paspoort. Dit is een persoonlijke, gecentraliseerde databundel waarin gebruikers zelf aangeven welke gegevens gedeeld mogen worden. Dit vervangt de tientallen profielen die Big Tech nu opbouwt en versnippert de controle over data terug naar de gebruiker.

Een ander voorstel is het digitale rijbewijs: een vorm van digitale geletterdheid die al op school moet beginnen. Zo leren jongeren omgaan met algoritmes, privacyinstellingen en online desinformatie. Scholen, bibliotheken en lokale overheden kunnen hierin een sleutelrol spelen.

Alternatieven voor adverteerders en IT-beslissers: het kán anders

Ook het bedrijfsleven draagt verantwoordelijkheid. In 2024 vloeide ruim 4 miljard euro naar digitale advertenties, waarvan 80% naar Big Tech ging. Adverteerders kunnen hun impact verkleinen door te investeren in alternatieve kanalen zoals e-nieuwsbrieven, eigen contentplatforms of community’s.

DPG Media laat zien dat het kan: met steun van de EU bouwde het mediaconcern een eigen advertentie-ecosysteem, onafhankelijk van Google of Meta. Hoewel transparantie nog beter kan, bewijst het initiatief dat schaalbare alternatieven haalbaar zijn.

Hoe maken we eerlijke dataverzameling haalbaar?

Een digitale transitie vraagt niet alleen techniek, maar samenwerking. De overheid speelt een rol als dienstverlener én als beschermer. Dat betekent veilige, onafhankelijke digitale diensten ontwikkelen en Europese cloudalternatieven stimuleren.

Tegelijk moeten toezichthouders EU-breed beter samenwerken. De versnippering van nationale regelgeving maakt handhaving complex. Door harmonisatie kan toezicht op Big Tech effectiever worden georganiseerd.

Digitale autonomie begint bij datakeuze

Eerlijke dataverzameling is geen abstract ideaal, maar een concrete voorwaarde voor digitale autonomie. Dat begint bij het ontwerpen van systemen waarin gebruikers keuzes krijgen én begrijpen wat ze kiezen. Maar het vereist ook gedragsverandering; niet alleen van gebruikers, maar ook van IT-professionals en bedrijven.

Voor IT’ers, beleidsmakers en digitale dienstverleners ligt hier een duidelijke opdracht: bouw aan infrastructuren waarin privacy, transparantie en keuzevrijheid standaard zijn. Want de toekomst van het internet wordt niet bepaald door algoritmes, maar door de keuzes die wij vandaag maken.